Borsa, insan psikolojisinin en yoğun şekilde yaşandığı yerlerden biridir. Bir tarafta büyük fonlar, kurumsal yatırımcılar, profesyonel traderlar yani “akıllı para” dediğimiz kitle varken diğer tarafta ise çoğu zaman duygularıyla hareket eden, bilgi eksikliğiyle yola çıkan ve kısa yoldan zengin olma hayaliyle işleme giren küçük yatırımcılar bulunur.
İşte bu iki tarafın mücadelesinde, akıllı para genelde galip gelir. Çünkü akıllı paranın amacı yalnızca işlem yapmak değil, piyasanın nabzını tutarak yön vermek ve bunu yaparken de küçük yatırımcıyı kendi planlarına dahil etmektir.
Peki bu “av” süreci nasıl işler? Gelin birlikte inceleyelim.
Akıllı para (smart money) kimdir?
Akıllı para, finansal piyasalarda tecrübeli, sermayesi güçlü ve stratejik hareket eden büyük grupları temsil eder. Bunlar büyük fon yönetim şirketleri, yatırım bankaları, kurumsal yatırımcılar olabileceği gibi tecrübeli ve sermaye gücü yüksek bireysel traderlar da olabilir.
Bu gruplar piyasaya girdiklerinde çoğu zaman arkalarında iz bırakırlar. Çünkü büyük tutarlarda işlemler yaparak fiyatlarda gözle görülür hareketler yaratırlar. Küçük yatırımcılar ise genellikle bu hareketlerin peşine takılır.
Küçük yatırımcı neden kolay av olur?
Küçük yatırımcıların çoğu piyasaya kısa vadede para kazanma ve zengin olma hayaliyle girer. Bu noktada aşağıda sıraladığımız birkaç temel zafiyet devreye girerek küçük yatırımcının akıllı paraya av olmasına yol açar.
- Bilgi eksikliği: Teknik ve temel analiz bilmeden işlem yapmak.
- Duygusal kararlar: Panik halinde satış yapmak, hırsla alım yapmak.
- Sürü psikolojisi: Çoğunluğun hareketine kapılmak
- Kısa vadeli hayaller: “Hemen zengin olayım” yaklaşımı.
Peki akıllı para küçük yatırımcıyı hangi yöntemlerle avlar?
1.Haberlerle manipülasyon: Küçük yatırımcı çoğunlukla haber akışına göre hareket eder. “X şirketi yeni yatırım yapıyor” haberi çıkar çıkmaz hisseye hücum eder. Ancak bu haber çoğu zaman zaten akıllı para tarafından bilinen ve çok önceden fiyatladığı bir gelişmedir. Yani küçük yatırımcı heyecanla alım yaparken, akıllı para yavaş yavaş satışa başlamıştır.
2.Fiyat tuzakları (fake breakout): Borsada sıkça karşılaşılan senaryolardan biridir. Fiyat bir direnç seviyesini yukarı kırar gibi yapar. Küçük yatırımcı “tren kaçıyor” korkusuyla alıma girer. Ancak kısa süre sonra fiyat aşağı döner ve yatırımcı zarara girer. Aynı şekilde destek seviyesini aşağı kırar gibi yapıp sonra toparladığında da ayı tuzağı oluşturarak yine küçük yatırımcı tuzağa çekilir. Bu tuzakları en çok kullanan yine akıllı paradır.
3.Hacimle oynama: Akıllı para, küçük yatırımcıyı yanıltmak için hacim manipülasyonu yapabilir. Aniden büyük alımlar yaparak fiyatı önce yukarı taşır. Küçük yatırımcı ise buna kanarak hemen peşine takılır. Ardından satış yaparak fiyatı aşağı çeker ve küçük yatırımcıyı korkutarak zararına satış yapmaya zorlar.
4.Psikolojik baskı: İnsanoğlu doğası gereği sabırsızdır. Bu sebeple akıllı para, fiyatı uzun süre yatayda tutarak küçük yatırımcıyı bıktırabilir. Yatırımcı sabırsızlanıp satış yaptığında ise asıl yükseliş başlar. Ya da tam tersi, fiyatı sürekli yukarı taşıyarak FOMO yaratır.
5.Haber öncesi pozisyon alma: Küçük yatırımcı genelde bilançoyu bekler. Ama akıllı para güçlü analizleri sayesinde beklentiyi önceden fiyatlar ve pozisyonunu erkenden yavaş yavaş alır. Bilançonun açıklandığı gün küçük yatırımcı panikle alım yaptığında, akıllı para çoktan daha önce maliyetlendiği malları satışa başlamıştır.
Rakamlarla küçük bir senaryo
Bir hisse senedi düşünelim, fiyatı 100 TL’den işlem görüyor olsun. Akıllı para bu senaryoda nasıl hareket ediyor, küçük yatırımcı nerede oyuna dahil oluyor, adım adım bakalım:
Toplama Aşaması (95–100 TL)
- Akıllı para hisseye kimsenin ilgisi yokken 95 TL’den itibaren yavaş yavaş alım yapmaya başlar.
- Bu aşamada fiyat uzun süre 95–100 TL arasında yatay hareket eder. Küçük yatırımcı için bu süreç sıkıcıdır. “Bu hisseden bir şey olmaz” diyerek hisseden uzak durur.
Yükseliş Aşaması (100–110 TL)
- Akıllı para, topladığı hisselerle fiyatı yukarı taşımaya başlar.
- 100 TL olan hisse kısa sürede 110 TL’ye çıkar.
- Küçük yatırımcı bu noktada uyanır. “Hisse uçuyor, kaçırmadan girmeliyim!” diye düşünerek harekete geçer.
- İşte burada “FOMO” yani fırsatı kaçırma korkusu devreye girer ve küçük yatırımcı 108–110 TL seviyelerinden alım yapar.
Dağıtım Aşaması (110 TL üstü)
- Fiyat artık cazip hale gelmiştir. Akıllı para, küçük yatırımcının ilgisini fırsat bilerek elindeki hisseleri satmaya başlar.
- 110 TL’den alan küçük yatırımcı aslında akıllı paranın elindeki daha önceden satın aldığı malı satın almaktadır.
Düşüş Aşaması (110’dan 95 TL’ye)
- Bu aşamada satış baskısı arttıkça fiyat yeniden 100 TL’nin altına iner.
- Küçük yatırımcı zarar ettiği için panik yapar ve daha da düşecek korkusuyla 95 TL’den zararına satar.
- Akıllı para tekrar 95 TL’den toplamaya başlar ve döngü yeniden başlar.
Bu döngü aslında borsada defalarca yaşanır. Hisse senetlerinin grafiklerine bakıldığında bu tip “toplama, yükseliş, dağıtım, düşüş” döngüleri çok net şekilde görülebilir.
Peki akıllı paraya av olmamak için sen ne yapabilirsin?
Küçük yatırımcının bu tuzaklara düşmemesi için bazı alışkanlıklar geliştirmesi gerekir. Öncelikle;
- Planlı hareket et:
Diyelim ki 100 TL’den bir hisse aldın. Daha işlem açmadan “115 TL’de satacağım, 95 TL’de stop olacağım” diye bir plan yap. Böylece hisse 95 TL’ye düşerse zararın %5 ile sınırlı kalır. Plansız girersen 80 TL’ye düştüğünde hâlâ satmamış olabilirsin. - Riskini bölüştür:
Portföyündeki tüm paranı tek bir hisseye koyma. Mesela 100.000 TL sermayen varsa 20.000 TL’yi bir hisseye ayır, geri kalanını başka hisselere veya nakitte tut. Böylece tek bir yanlış karar seni oyundan düşürmez. - Sabırlı ol:
Akıllı para bazen fiyatı 3–6 ay boyunca yatayda tutar. Küçük yatırımcı sıkılır ve satar. Oysa esas yükseliş o satışlardan sonra başlar. Örneğin 6 ay boyunca 10–11 TL arasında sıkışan bir hisse, akıllı para toplama aşamasını bitirdiğinde bir anda 20 TL’ye gidebilir. - Haberin peşinden koşma:
Bir şirkette temettü haberi açıklandığında küçük yatırımcı hemen alıma koşar. Oysa akıllı para bu haberi haftalar öncesinden fiyatlamıştır. Hisse haberden sonra değil, önce yükselir. Örneğin temettü haberi açıklandığında 50 TL’den aldığın hisse birkaç gün içinde 48 TL’ye düşebilir. - Teknik analizi öğren:
Basit destek direnç çizgileri bile seni büyük zararlardan koruyabilir. Diyelim ki bir hisse 100 TL’de ve geçmişte 95 TL’den defalarca dönmüş. Sen 100 TL’den alım yaptığında stop loss seviyeni 95 TL’ye koyarsan, büyük düşüşleri önceden engellemiş ve yakalanmamış olursun. - Küçük oyna, büyük kaybetme:
Ed Seykota’nın sık sık vurguladığı gibi : “Asla portföyünün %1’inden fazlasını riske atma.” Örneğin 50.000 TL portföyün varsa, tek bir işlemde en fazla 500 TL riske et. Bu sayede arka arkaya 10 kez stop olsan bile oyunda kalmaya devam edersin.
Akıllı para ile küçük yatırımcı arasındaki mücadele, aslında bir psikoloji ve sabır savaşıdır. Akıllı para güçlüdür çünkü stratejik hareket eder. Küçük yatırımcı ise genellikle duygularına yenik düşer. Ama bu, her zaman kaybetmek zorunda olduğu anlamına gelmez.
Bilgi, disiplin ve sabırla hareket eden bir yatırımcı, akıllı paranın izinden giderek onunla birlikte kazanmayı başarabilir. Unutma, borsada asıl mesele kısa sürede büyük paralar kazanmak değil, uzun vadede ayakta kalabilmek ve hesabı patlatmadan büyütebilmektir.
